Munasib sheraitler esasinda ekilen bugda denesi inkishaf etmeye bashlayir, deyishiklikler merhelesine kecir, her an ozune yeni bir forma alir, deqiq nezm ve tertibe esasen mueyyen merheleleri kecir ve nehayet kamil bugda denlerine malik olan bir sunbule cevrilir. Eger onun denlerinden biri yere dushse yene de evvelki prosesi bashlayaraq, axirda oz meqsedine catacaqdir. Her hansi bir meyve ceyirdeyini munasib sheraitde torpaga ekerikse, torpagin altinda inkishafa bashlayaraq oz qabigin yarib yashil bir rusheyim shekline dushur, deqiq ve evvelceden onun ucun mueyyen olunmush bir yolu oterek boyuk ve meyveli yashil bir agaca cevrilir. Heyvan nutfesi ise yumurtada, yaxud ana betninde inkishafa bashlayir, helelik nutfe sheklinde olan hemin heyvan ona mexsus olan merheleleri otub kecir, nehayet hemin heyvanin kamil numunesine cevrilir. Evvelceden mueyyen olunan ve onun terefinden qet edilen yol bu dunyada mushahide olunan her bir varligin daxilinde qoyulmushdur ve bu da hemin novun taleyidir. Evvelce den sheklinde olub inkishaf eden yashil bugda sunbulu hec vaxt qoyuna, keciye, yaxud file donmez; elece de oz novunden olan erkek nov ile cutleshen (mayalanan) dishi heyvan hec vaxt bugda ve yaxud cinar agaci dogmaz. Hetta eger korpesinin tebii emelinde, yaxud beden uzvlerinin terkibinde bir noqsanli hal olarsa meselen, qoyun bir gozlu dogsa, yaxud sunbulu olmayan bir bugda shaxesi emele gelse, onlarin hokmen mueyyen sebebler neticesinde anormal olmasina hokm olunur. Eshyalarin yaranishinda ve kecdiyi inkishaf proseslerinde ardicil nezm ve tertibe, yaradilish novlerinden her birinin ozunememexsus tekamul ve deyishikliye, xususi nizama malik olmasi inkaredilmez bir meseledir. Bu nezeriyyeden netice olaraq iki meseleni qeyd etmek olar:
 1. Yaradilish novlerinden her hansi birinin yarandigi dovrden bu dovru kecdiyi vaxta qeder olan merheleler arasinda bir nov qirilmaz rabite berqerardir. Meselen, qeyd olunan hemin nov ozunun yaranish, inkishaf ve deyishiklik merhelelerinin her birinde arxadan ireliye dogru def edilir, qarshi terefden ise cezb olunur.
 2. Qeyd olunan qirilmaz rabiteye nezer salmaqla melum olur ki, her bir novun yaranishinin evvelinden etibaren kecdiyi merhelelerin axirincisi hemin nov terefinden istenilen (metlub) ve tekvini diqqete malik olacaqdir. Bele ki, yere ekilen qoz denesinden evvelce yashil rusheyim cixir, hemin vaxtdan etibaren boyuk bir agac olmaq istiqametinde inkishafa bashlayir; yumurtanin icinde, yaxud ana betninde olan rusheym de yaradilishinin ilk evvelinden tam ve kamil bir canli olmaq ucun mueyyen merheleleri qet edir.
 Qurani-Kerim ozunun mutereqqi telimlerinde (burada eshyalarin yaradilishi, inkishafi ve son meqsede dogru olan hidayeti mutleq shekilde Allaha istinad edilir) varliqlarin her birinin oz kamali istiqametinde kecdiyi yollari "ilahi hidayet" adlandirir ve bunlari Allaha nisbet vererek

Sehifeye kec

Sehife: 1
Cemi Sehife: 12